آيا توبه بر گناهان صغيره واجب است؟

نويسنده: دكتر يوسف قرضاوي / مترجم: دكتر احمد نعمتي

علامه ابن رجب حنبلي در كتاب خود به نام « الجامع العلوم و الحكم»‌راجع به گناهان صغيره، سوال مهمي مطرح كرده است: آيا بر گناهان صغيره هم چون گناهان كبيره توبه واجب است يا خير؟ در حالي كه خودداري از گناهان كبيره موجب كفاره مي شود، بهسبب قول خداوند متعال مي فرمايد:

« ‏إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيمًا‏ »‌نساء/31

« ‏ اگر از گناهان كبيره‌اي بپرهيزيد كه از آن نهي شده‌ايد ، گناهان صغيره‌ي شما را ( با فضل و رحمت خود ) از شما مي‌زدائيم و ( به شرط استغفار از كبائر و عدم اصرار بر صغائر ) شما را به جايگاه ارزشمندي ( كه بهشت برين است ) وارد مي‌گردانيم. »

علامه در جواب مي گويد: اين سوال يكي از موارد اختلافي است.

به گفته ي اصحاب ما و ديگر فقها و متكلمين، توبه از گناهان صغيره واجب است. به دليل اين كه خداوند متعال به دنبال گناهان صغيره و كبيره دستور به توبه داده است. آنجا كه مي فرمايد:

« ‏قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ‏، ‏وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‏ » نور/31 - 30

« ‏ ( اي پيغمبر ! ) به مردان مؤمن بگو :  ( آنان موظّفند كه از نگاه به عورت و محلّ زينت نامحرمان ) چشمان خود را فرو گيرند ، و عورتهاي خويشتن را ( با پوشاندن و دوري از پيوند نامشروع ) مصون دارند . اين براي ايشان زيبنده‌تر و محترمانه‌تر است . بي‌گمان خداوند از آنچه انجام مي‌دهند آگاه است ( و سزا و جزاي رفتارشان را مي‌دهد ) . ‏‏ و به زنان مؤمنه بگو : چشمان خود را ( از نامحرمان ) فرو گيرند ( و چشم‌چراني نكنند ) و عورتهاي خويشتن را ( با پوشاندن و دوري از رابطه‌ي نامشروع ) مصون دارند و زينت خويش را ( همچون سر ، سينه ، بازو ، ساق ، گردن ، خلخال ، گردن‌بند ، بازوبند ) نمايان نسازند ، مگر آن مقدار ( از جمال خلقت ، همچون چهره و پنجه‌ي دستها ) و آن چيزها ( از زينت‌آلات ، همچون لباس و انگشتري و سرمه و خضاب ) كه ( طبيعةً ) پيدا مي‌گردد ، و چارقد و روسريهاي خود را بر يقه‌ها و گريبانهايشان آويزان كنند ( تا گردن و سينه و اندامهائي كه احتمالاً از لابلاي چاك پيراهن نمايان مي‌شود ، در معرض ديد مردم قرار نگيرد ) و زينت ( اندام يا ابزار ) خود را نمودار نسازند مگر براي شوهرانشان ، پدرانشان ، پدران شوهرانشان ، پسرانشان ، پسران شوهرانشان ، برادرانشان ، پسران برادرانشان ، پسران خواهرانشان ، زنان ( همكيش ) خودشان ، كنيزانشان ، دنباله رواني كه نياز جنسي در آنان نيست ( از قبيل : افراد مخنّث ، ابلهان ، پيران فرتوت ، اشخاص فلج ) ، و كودكاني كه هنوز بر عورت زنان آگاهي پيدا نكرده‌اند ( و چيزي از امور جنسي نمي‌دانند ) ، و پاهاي خود را ( به هنگام راه رفتن به زمين ) نزنند تا زينتي كه پنهانش مي‌دارند ( جلب توجّه كند و صداي خلخال پاهايشان به گوش مردم برسد و ) دانسته شود . اي مؤمنان ! همگي به سوي خدا برگرديد ( و از مخالفتهائي كه در برابر فرمان خدا داشته‌ايد توبه كنيد ) تا رستگار شويد. »

و باز مي يابيم كه خداوند متعال به ويژه در گناهان صغيره دستور به توبه داده است و مي فرمايد:

« ‏يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ‏ » حجرات/11

« ‏ اي كساني كه ايمان آورده‌ايد ! نبايد گروهي از مردان شما گروه ديگري را استهزاء كنند ، شايد آنان بهتر از اينان باشند ، و نبايد زناني زنان ديگري را استهزاء كنند ، زيرا چه‌بسا آنان از اينان خوبتر باشند ، و همديگر را طعنه نزنيد و مورد عيبجوئي قرار ندهيد ، و يكديگر را با القاب زشت و ناپسند مخوانيد و مناميد .  ( براي مسلمان ) چه بد است ، بعد از ايمان آوردن ، سخنان ناگوار و گناه‌آلود ( دالّ بر تمسخر ، و طعنه زدن و عيبجوئي كردن ، و به القاب بد خواندن ) گفتن و بر زبان راندن ! كساني كه ( از چنين اعمالي و اقوالي ) دست برندارند و توبه نكنند ، ايشان ستمگرند ( و با سخنان نيشدار ، و با خرده‌گيريها ، و ملقّب گرداندن مردم به القاب زشت و توهين‌آميز ، به ديگران ظلم مي‌كنند ). »

بعضي قايل به وجوب توبه در گناهان صغيره نيستند و اين رابه گروه معتزله نسبت داده اند.

عده اي از علماي متأخر در رابطه با گناهان صغيره به دو امر قايل شده اند كه يا توبه از آنها و يا انجام بعضي از اعمال حسنه موجب كفاره ي آن ها مي گردد.

ابن عطيه در تفسير خود راجع به كفاره گناهان صغيره به وسيله ي انجام واجبات و اجتناب از كباير (گناهان بزرگ) دو نظريه دارد:

نظريه اول: كه آن را گروهي از فقيهان و محدثان روايت كرده اند، بر اين است كه بنابه ظاهر آيه و حديث، گناهان صغيره، به وسيله ي انجام واجبات و اجتناب از گناهان كبيره مورد عفو و بخشش قرار م يگيرند.

نظريه دوم: بر اين است كه نمي توان گفت گناهان صغيره بدان وسيله، به صورت قطع و يقين بخشوده مي شوند، بلكه آن بر مبناي نظز راجع و ظن غالب است و مشيت و خواست خداوند متعال در آن دخيل است؛ زيرا اگر به طور قطع قايل به تكفير آن گناهان باشيم، در آن صورت گناهان صغيره حكم مباح را خواهند داشت كه فاقد هر گونه پيامدي هستند و آن خود، نقض و معارض بااحكام و اركان شريعت است.

ما مي گوييم:  اين كه گفته اند: درتكفير گناهان صغيره به وسيله ي انجام واجبات و ... قطعي و يقني نيست. به اين دليل است كه احاديث مطلقي كه راجع به تكفير گناهان صغيره به وسيله ي انجام اعمالي از جمله وضو و نماز و ... وارد شده مقيدات به اتقان و خوب انجام گرفتن آن اعمال، بنابراين نمي توان گفت: وجود اعمال نيك كه موجب تكفير چنان گناهان باشد، تحقق يافته است. بنا به اختلافي كه ابن عطيه بيان داشته اختلاف در وجوب توبه از گناهان صغيره است . پايان كلام ابن عطيه.

حقيقت اين است كه توبه مطلوب هر مكلفي است و تمام مسلمانان، همان طور كه ايه قرآني بدان تصريح دارد. مأمور به عمل توبه هستند.

« ‏وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‏ » نور/31

« اي مؤمنان ! همگي به سوي خدا برگرديد ( و از مخالفتهائي كه در برابر فرمان خدا داشته‌ايد توبه كنيد ) تا رستگار شويد .»

و بيان داشتيم كه بعضي، از گناهان كبيره و بعضي، از بدعت ها و بعضي، از گناهان صغيره و بعضي، از شبهات و بعضي، از غفلت ها توبه مي كنند.

و همچنين كساني هستند وقتي از حالتي به حالت ديگري صعود نمايند توبه مي كنند و اين همان توبه پيامبر (ص) است كه بارها مي فرمود: «اي مردم! به درگاه خداوند توبه كنيد كه من در روز صد بار توبه مي كنم.»

_______________________

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: